नायग्रा फल्समा पानी किन घटबट हुँदैन?

अमेरिका
सेप्टेम्बर २०, २०२५

नायग्रा फल्स भन्ने नाम सुन्नासाथ नै मनमा एउटा विशाल दृश्य आउँछ– निरन्तर गर्जेर खसिरहेको पानी, घाममा झल्मल्लाएको इन्द्रेणी, र चारैतिर कुहिरो झैं उडिरहेका पानीका कणहरु ।

सबैको मनमा उठ्ने प्रश्न के हो भने: “यो पानी किन सधैं यति धेरै खसिरहन्छ? कहिल्यै घटबट किन हुँदैन?”

तर धेरैलाई थाहा नहुन सक्छ, नायग्रा फल्समा पानीको बहाव दिन र रातमा फरक-फरक हुन्छ।

नायग्रा फल्समा खस्ने पानी लेक इरीबाट आउँछ। लेक इरी आफैं कुनै सानो ताल होइन, यो ग्रेट लेक्स (Great Lakes) नामक विश्वकै सबैभन्दा ठूलो ताजा पानीको प्रणालीसँग जोडिएको छ।

लेक सुपीरियर, मिचिगन, ह्युरन र अरू तालहरू मिलेर लेक इरीमा पानी आपूर्ति गर्छन्। यसले गर्दा लेक इरीमा पानी कहिल्यै टुट्दैन, सधैं ठूलो मात्रामा जम्मा रहन्छ।

स्वाभाविक रूपमा नदी र फल्समा पानीको मात्रा ऋतु अनुसार घटबढ हुन्छ गर्मीमा वर्षा र हिउँ पग्लँदा पानी बढ्छ। जाडोमा कम हुन्छ। तर नायग्रा फल्समा यो उतारचढाव धेरै देखिँदैन।

किनकि:

नियन्त्रण संरचना (control structures): लेक इरीबाट नायग्रा नदीमा जाने पानीलाई बाँध (dam), गेट र कन्ट्रोल गेटमार्फत नियन्त्रित गरिन्छ।
1950 को Niagara River Treaty (US–Canada): दुवै देशले मिलेर कति पानी फल्समा खसाउने र कति हाइड्रोपावरतर्फ मोड्ने भनेर नियम बनाएका छन्।

यसले गर्दा पर्यटकलाई देखिने फल्सको बहाव निश्चित न्यूनतम स्तरभन्दा तल झर्दैन।

दिउँसो (पर्यटक समय): फल्सतर्फ बढी पानी पठाइन्छ (न्यूनतम प्रवाह कायम गर्न ५०% भन्दा बढी)।
राति र कम भीडमा: केही पानी टर्बाइनमा मोडिन्छ। तर फल्सतर्फको न्यूनतम बहाव सधैं नियत हुन्छ।

यसरी, प्राकृतिक आपूर्ति (ग्रेट लेक्सको विशाल पानी) + मानवीय नियन्त्रण (ड्याम/गेट) मिलेर फल्सको दृश्य लगभग हरेक दिन उस्तै देखिन्छ ।

नायग्रा फल्सबारे धेरैले थाहा पाउने कुरा भनेको यसको विशालता, पर्यटकको आकर्षण र अमेरिका र क्यानडाको सिमाना हो । तर यहाँ कमैलाई थाहा हुने केही तथ्यहरू प्रस्तुत छ।

दुई देश, तर एउटै झरना होइन – नायग्रा फल्स वास्तवमा तीन वटा छुट्टाछुट्टै झरनाबाट बनेको छ:
- Horseshoe Falls (सबैभन्दा ठूलो, क्यानडातर्फ)
- American Falls (अमेरिकातर्फ)
- Bridal Veil Falls (सानो, अमेरिकातर्फ)
कृत्रिम नियन्त्रण – झरनाबाट बग्ने पानीको मात्रा मान्छेले नियन्त्रण गर्छन्। राति र अफ-पीक समयमा बिजुली उत्पादनका लागि ठूलो मात्रामा पानीको बाटो बदलिन्छ। त्यसैले २४ घण्टा एउटै वेगमा पानी बग्दैन।
एकपटक रोकिएको झरना – सन् 1969 मा अमेरिकन फल्समा खस्ने पानीलाई अस्थायी रूपमा मोडेर सुख्खा बनाइएको थियो, ताकि वैज्ञानिकहरूले चट्टानहरूको अवस्थाको अध्ययन गर्न सकून्। केही महिनासम्म अमेरिकन फल्समा पानी बगेको थिएन।
सर्वाधिक धनी ‘नवीकरणीय ऊर्जा स्रोत’ – नायग्रा फल्सबाट उत्पन्न जलविद्युत् क्यानडा र अमेरिकाका करोडौं मानिसलाई आपूर्ति हुन्छ। यो विश्वकै पुरानो र ठूलो जलविद्युत् स्रोतहरूमध्ये एक हो।
नामको उत्पत्ति – “Niagara” भन्ने नाम इरोकोई (Iroquois) आदिवासी भाषाबाट आएको हो, जसको अर्थ “thundering waters” (गर्जने पानी) भन्ने हुन्छ।

अद्भुत साहसिक इतिहास – 1901 मा Annie Edson Taylor नामकी 63 वर्षीया महिलाले पहिलो पटक एउटा ठूलो काठको ब्यारेलमा चढेर झरनाबाट तल खस्ने साहस देखाइन् र जीवित बचिन्। त्यसपछि पनि थुप्रैले यस्तो प्रयास गरेका छन्, तर सबै बाँचेनन्।
माथि जाडोमा जम्दैन – अत्यधिक चिसो हुँदा झरनाको सतहमा बरफ जम्न सक्छ, तर मूल प्रवाह कहिल्यै पूर्ण रूपमा जम्दैन। सतहमा देख्दा जमेको जस्तो देखिए पनि भित्री भागमा पानी शक्तिशाली रूपमा बगिरहेको हुन्छ।
निरन्तर सरेको झरना – शक्तिशाली पानीका कारण चट्टान कटान हुँदै गएकोले झरना बिस्तारै पछाडि सर्दै गएको छ। विगत १२ हजार वर्षमा नायग्रा फल्स करिब ११ किलोमिटर पछाडि सरिसकेको अनुमान छ।
पहिलो रंगीन चलचित्र – नायग्रा फल्सलाई सन् 1914 मा पहिलो पटक Technicolor प्रयोग गरेर खिचिएको चलचित्रको विषय बनाइएको थियो। त्यसैले यो केवल पर्यटकस्थल मात्र नभई चलचित्र इतिहासकै लागि महत्त्वपूर्ण छ।
गोप्य टनेल – फल्सको भित्री भागमा विद्युत् उत्पादन गर्न बनाइएका ठूलो सुरुङहरू छन्। तिनै टनेलमार्फत पानी मोडेर टरबाइनमा पठाइन्छ। पछिल्ला वर्षमा तिनै टनेलमध्ये केहीलाई पर्यटकका लागि “Niagara Parks Power Station Tunnel Experience” भनेर खोलिएको छ।
रंग परिवर्तन– नायग्रा फल्सको पानी कहिलेकाहीँ हरियो–नीलो देखिन्छ। यसको कारण भनेको dissolved salts र rock flour (चट्टान पिसिँदा बनेको सूक्ष्म धुलो) हो, जसले प्रकाश परावर्तनमा अनौठो रङ दिन्छ।

युद्धकालीन रणनीति– दोस्रो विश्वयुद्धको समयमा नायग्रा फल्स क्षेत्रका पावर स्टेशनहरूलाई भारी सुरक्षा दिइएको थियो। कारण, यदि तिनीहरू नष्ट भए भने अमेरिकाको ठूलो भाग बिजुलीविहीन हुने खतरा थियो।
झरनाभित्रको ‘भूत’ ध्वनि– पुराना स्थानीय बासिन्दाहरुको भनाईमा, झरनाको गर्जनमा कहिलेकाहीँ “रुदन” वा “गर्जन” जस्तो अनौठो ध्वनि सुनिन्छ। आदिवासीहरूको विश्वास छ कि त्यहाँ जलदेवता वा आत्मा बस्छन्।
छोटो नदी – नायग्रा नदी, जसले फल्स बनाउँछ, केवल करिब 58 किलोमिटर लामो छ। तर यही छोटो नदीले पाँच महान ताल (Great Lakes) र अटलान्टिक महासागरबीच पानीको विशाल आवागमन सम्भव बनाउँछ।
मृत्यु होइन, विवाहको प्रतीक– “Bridal Veil Falls” नामको सानो झरना नयाँ विवाहित जोडीको शुभ प्रतीक मानिन्छ। त्यसैले नायग्रा फल्स आज पनि honeymoon capital of the world भनेर चिनिन्छ।

तस्विर स्रोत: गुगल

प्रकाशित मिति: सेप्टेम्बर १९, २०२५